Temas Gerektiren
Kuvvetler
Çevremizdeki nesneleri hareket ettirmek için itme ve çekme kuvveti uygularız. Perdeyi çekerek açarız. Arabanın kapısını iterek kapatırız.
Cisimlere temas ederek (dokunarak) itme ya da çekme uygularız. Bazen de hareket ettirmek istediğimiz cisimlere başka cisimleri temas ettirerek harekete geçiririz.
Temas gerektiren kuvvet uygulayarak;
• Duran cisimleri hareket
ettirebiliriz. Kuvvetin etkisiyle sallanma, dönme, hızlanma, yavaşlama, yön
değiştirme hareketleri meydana gelebilir.• Hareket eden bir cismi durdurabiliriz.
• Vurma, bükme, sıkma, germe yoluyla cisimlerin şekillerini değiştirebiliriz.
Uyguladığımız kuvvet yeterli
değilse:
1. Cismi hareket
ettiremeyiz.2. Hareket hâlindeki cismi durduramayız.
3. Cismin şeklini değiştiremeyiz.
Temas Gerektirmeyen Kuvvetler
Topu yukarı doğru atmak için
temas gerektiren kuvvet uygularız. Topu yukarı doğru iteriz.Top, temas gerektirmeyen bir kuvvetin etkisiyle yere düşer.Oluşan yağmur damlaları temas gerektirmeyen bir kuvvetin etkisiyle yeryüzüne düşer.
Bir mıknatısı toplu iğnelere
yaklaştırdığımızda toplu iğneler mıknatısa doğru yönelerek ona
yapışır.
Plastik bir tarağı yünlü bir
kumaşa sürterek küçük kâğıt parçalarına yaklaştırdığımızda kağıtlar tarağa
yapışır.Mıknatıs toplu iğnelere, plastik tarak kâğıt parçalarına temas gerektirmeyen kuvvet uygulamıştır,
B)Mıknatısları Tanıyalım
Mıknatıslar Hangi Maddeleri
Çeker?
Selin, odasının tabanında bulunan
tahtaların arasındaki küçük boşluğa demir yüzüğünü düşürdü. Eliyle almaya
çalıştı ancak başarılı olamadı. Bir çözüm yolu düşünürken aklına yüzüğü
mıknatısla alabileceği geldi. O gün fen ve teknoloji dersinde
mıknatısların demir, nikel, kobalt, çelik gibi maddeleri çektiğini deney
yaparak öğrenmişlerdi.
Selin, bir mıknatısı boşluğa yaklaştırdığında
yüzüğün mıknatısa yapışarak dışarı çıktığını gördü.
Selin’in yüzüğü altın ya da gümüş olsaydı mıknatıs tarafından çekilemezdi. Mıknatıs yalnızca demir, nikel, çelik, kobalt gibi maddeleri çeker.
Selin’in yüzüğü altın ya da gümüş olsaydı mıknatıs tarafından çekilemezdi. Mıknatıs yalnızca demir, nikel, çelik, kobalt gibi maddeleri çeker.
Mıknatısların Yapısı ve
Özellikleri
En yaygın kullanılan
mıknatıslar:
Halka mıknatıs,
çubuk mıknatıs ,
u mıknatıs,
yuvarlak mıknatıs
Mıknatıslar demir, nikel gibi
maddelere kuvvet uygulayarak çekmenin yanında birbirlerine de kuvvet uygular.
Şekildeki mıknatıslar yaklaştırdıklarında birbirlerini çekiyorlar.
Mıknatıslarda iki kutup
bulunur. Bunlardan biri kuzey (N) diğeri ise güney (S)'dir.
Mıknatısların farklı (zıt) kutupları yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi
birbirini çeker. Aynı kutuplar ise birbirini iter.
Bir mıknatıs kırıldığında oluşan
parçalar mıknatısın tüm özelliklerini taşır. Her bir parça demir, nikel, kobalt
gibi maddeleri çeker. Bu parçaları birbirine yaklaştırdığımızda aralarında
itme ve çekme olur. Parçalardaki zıt kutuplar birbirini çeker, aynı
kutuplar birbirini iter.
Mıknatıslar küçük parçalara
ayrıldığında her bir parçası yine mıknatıstır. Parçalansa da mıknatısların N ve
S kutupları yok olmaz. Bu nedenle birbirlerini iter ya da çekerler.
Mıknatıslanma
Metal bir cismi mıknatısa aynı
yönde sürttüğümüzde cisim mıknatıslanır. O cisim de mıknatısın çektiği
maddeleri çeker.
Metal kaşığı mıknatısla aynı
yönde sürtelim. Sonra kaşığı toplu iğnelere yaklaştıralım. Kaşığın toplu
iğneleri çektiğini görürüz.
Mıknatıs Nerelerde
Kullanılır?
•
Hurdalıklarda büyük metal cisimleri kaldırmak için
kullanılır.
•
Geri dönüşümü sağlanmak üzere toplanan kâğıtlar arasındaki metal
parçalarını ayırmak için kullanılır.
•
Buzdolabı kapaklarında kullanılan mıknatıslar kapakların
kapanmasını sağlar.
• Bazı dolapların kapaklarında
kullanılır. Kapaktaki demir parçası mıknatıs tarafından çekilir, kapak
kapanır.
•
Çantaların kapaklarında da kolay kapansın diye mıknatıs
kullanılır.
Fabrika bacalarından çıkan
dumanlarda bulunan küçük metal parçaları mıknatıslarla tutulur. Böylece çevreye
zarar vermesi önlenir.
Not: Mıknatıslar,
elektronik eşyalara zarar verebilir. Bu nedenle mıknatısları ve içinde mıknatıs
bulunan nesneleri televizyon, bilgisayar, radyo, cep telefonu, disket, CD, banka
kartlarından uzak tutmalıyız.
C)Sürtünme Kuvveti
Düz bir zeminde yuvarladığımız
top, bir süre sonra durur. Topun yuvarlandığı zeminde onun hareketini yavaşlatan
ve durmasına neden olan bir kuvvet vardır. Bu kuvvete sürtünme kuvveti
denir.
Sürtünme
kuvveti;
•
Temas gerektiren bir kuvvettir,
•
Cisimlerin hareketini zorlaştırır,
•
Hareket eden cismi yavaşlatır ve durdurur,
•
Duran bir cismin hareket etmesini engeller.
Bir cismi hareket ettirebilmek
için sürtünme kuvvetini yenmeliyiz. Yani sürtünme kuvvetine eşit ya da
daha büyük kuvvet uygulamamız gerekir. Şekildeki adamın keresteleri hareket
ettirebilmesi için sürtünme kuvvetini yenebilecek bir kuvvet uygulaması
gerekir.
Tekerlek, sürtünme kuvvetini
azaltır. Bu nedenle tekerlekli cisimler daha kolay hareket eder.
Cisimlerin özelliği kadar zeminin
özelliği de hareketi kolaylaştırabilir ya da zorlaştırabilir. Arabalar taşlık
yollarda daha zor hareket ederken asfalt yolda daha kolay hareket
eder.
Tahta ve halı üzerinde de
sürtünme kuvveti fazla olduğu için cisimler zor hareket ettirilir.
Pürüzsüz yüzeylerde sürtünme
kuvveti daha azdır.
Normal yüzeylerde yürürken
düşmemizi engelleyen sürtünme kuvveti buzda az olduğu için kayıp düşebiliriz. Bu
nedenle kışın lastik tabanlı ayakkabılar giyeriz.
Karlı ve buzlu yollarda
arabaların kaymasını önlemek, sürtünme kuvvetini artırmak için tekerleklere
zincir takılır.
Su da sürtünme kuvvetini azaltır.
Islak zeminler ve ıslak çimenler bu nedenle kaygan olur.
İnsanlar buzda ya da karda daha
hızlı hareket edebilmek için paten ve kayak kullanırlar.
Hava Direnci
Bir kâğıt mendil ile mendil
paketini yukarıdan aynı anda bıraktığımızda paket yere daha erken düşer. Kâğıt
mendil havadaki sürtünmenin etkisiyle yere daha geç düşer. Havadaki
sürtünme kuvveti pakete de etki etmektedir. Ancak havadaki sürtünme kâğıt
mendili paketten daha çok etkiler.
Havadaki sürtünmeye hava
direnci denir.
Bir cismin hızı arttıkça hava
direnci de artar.
Bisikletle ne kadar hızlı
gidersek yüzümüzde hava direncini o kadar çok hissederiz. Hızlı giden bir
otomobil bisiklete göre, bir jet uçağı da otomobile göre daha çok hava
direnciyle karşılaşır.
Otomobil ve uçaklar hava
direncini azaltacak şekilde tasarlanır. Ön tarafı ve tavanı yüksek bir araba
hava direncinden daha çok etkilenir. Şekildeki spor arabalar hava direncini
azaltacak şekilde tasarlanmıştır.
Paraşütler kâğıt mendil gibi hava
direncinden çok etkilenir. Bu nedenle yere yavaş yavaş iner. Böylece insanların
yere hızlı düşerek yaralanmaları önlenmiş olur. Bazı jet uçaklarında kısa
pistlere inerken durmalarını kolaylaştırmak için paraşüt
kullanılır.
Kuşların vücut yapıları havada
daha rahat hareket etmelerini sağlar. Kuşlar bu yapıları sayesinde hava
direncinden fazla etkilenmezler.
Su Direnci
Hava gibi su da cisimlerin
hareketini yavaşlatır. Yüzerken su direncini hissederiz. Suda hareket
eden varlıklar su direncinden etkilenir.
Vücut şekilleri ve üzerlerindeki
kaygan pullar balıkların su direncinden az etkilenmelerini sağlayarak sudaki
hareketlerini kolaylaştırır. Su direnci olmasaydı balıklar suda
yüzemezdi.
Deniz taşıtları, su direncinden
daha az etkilenecek şekilde tasarlanmıştır.
Su direnci de temas gerektiren
kuvvettir. Bir cismin sudaki hızı arttıkça su direnci de artar.
Hangisinin Direnci Daha Fazladır?
İki metal parayı biri boş, diğeri
su dolu iki şişeye aynı anda attığımızda boş şişeye atılan para şişenin dibine
daha çabuk ulaşır. Çünkü su direnci hava direncinden daha
fazladır.
Sürtünme Kuvvetinin
Etkileri
* Günlük hayatımızda
gerçekleştirdiğimiz birçok olay sürtünme kuvvetinin etkisiyle olmaktadır.
Cisimleri tutma, yürüme, yazı yazma, bir yeri silme, bir cismi durdurma
hareketlerini sürtünme kuvvetinin etkisiyle gerçekleştiririz.
* Sürtünme kuvveti arttığında
hareket etmemiz zorlaşır. Bu durumda hareketli cisimleri durdurmak
kolaylaşır.
*Sürtünme kuvveti azaldığında
hareket kolaylaşır ancak cisimleri durdurmak zorlaşır.
*Kumsalda bisiklet sürmek zordur
ancak durdurmak kolaydır. Kaygan bir zeminde bisikleti durdurmak
zordur.
* İnsanlar sürtünme kuvvetini
azaltmak için yıllardır tekerlekli cisimler kullanmaktadır.
* Araba motorlarındaki parçalar
hareket ederken birbirine sürtünür. Bu sürtünmenin etkisiyle parçaların
yıpranmasını önlemek, motorun ömrünü uzatmak için yağ kullanılır. Yağlanan
parçalar arasındaki sürtünme kuvveti azalır. Yağlama işi birçok makinede
kullanılır.
* Hava direnci yağmurun düşme
hızını azaltır. Hava direnci atmosfere giren meteorların yeryüzüne zarar
vermesini de önler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder