Işık ve Ses

A. IŞIK

Işık ve Işık Kaynakları

Çevremizdeki varlıkları görebilmek için ışığa ihtiyaç duyarız. Gündüz etrafımızı görmemizi sağlayan ışık Güneş'ten gelir. Güneş, doğal bir ışık kaynağıdır. Geceleri ise yapay ışık kaynakları kullanarak çevremizi aydınlatırız.

Işık üreten maddelere ışık kaynağı denir. Kendiliğinden ışık yayan kaynaklar doğal ışık kaynağı, insan yapımı kaynaklar ise yapay ışık kaynağı olarak adlandır

Teknoloji geliştikçe çok çeşitli ve gelişmiş aydınlatma araçları bulunmaktadır. Maçlarda kullanılan spot lambaları ve halojen lambalar bunlardan bazılarıdır.

Işık Nasıl Yayılır ?
Işık doğrular boyunca yayılır. Yani doğrusal bir yol izler.Araba farından çıkan ışık ışınlarının, güneş ışınlarının doğrular boyunca ilerlediğini her gün gözlemleriz.Bir engelle karşılaşmadığı sürece ışık ışınları her yöne yayılır.
Araba farından çıkan ışık ışınlarının, Güneş ışınlarının doğrular boyunca ilerlediğini her gün gözlemleriz.

Bir engelle karşılaşmadığı sürece ışık ışınları her yöne yayılır

Işığın Maddelerden Geçişi

  Işık yayılırken içinden geçemediği cisimlerle karşılaşırsa yoluna devam edemez. Bu cisimler taş, demir gibi ışığı geçirmeyen cisimlerdir. Işık havada her yöne yayılır. Hava ışığı geçirir. Bu nedenle Güneş ışınları çevremizi aydınlatır. Bazı cisimler de ışığı tam olarak geçirmez. Yarı yarıya geçirir.

Işığı geçiren cisimler saydam olarak adlandırılır.

Işığı az geçiren cisimlere yarı saydam cisim denir.Işığı hiç geçirmeyen cisimler ise saydam olmayan ya da opak olarak adlandırılır.

Gündüz güneş ışığının evi aydınlatması için saydam bir madde olan cam kullanılır.

Gölge Oluşumu

Işık, yayılırken saydam olmayan bir cisim ile karşılaşınca cismin arkasına ulaşamaz. Bu nedenle saydam olmayan cisimlerin arkasında karanlık bir bölge oluşur. Bu bölgeye gölge denir.

Bir cismin gölgesi kendisine benzer. Cisimlerin gölgelerini bir ekran üzerine düşürebiliriz.

Gölge oluşumu cisimlerin şekline ve büyüklüğüne bağlıdır. Çiçeğin gölgesi çiçek şeklindedir. Büyük cismin gölgesi de büyük olur.

 

Not: Gölge oluşumu ışığın doğrusal yolla yayıldığının bir kanıtıdır. Işık doğru boyunca yayılmasaydı gölge oluşmazdı.

Farklı Gölgeler

Saydam olmayan bir cisme iki ışık kaynağından ışık gönderilirse iki gölge olur.

Cisme daha yakın olan ışık kaynağının etkisiyle oluşan gölge açık, diğeri ise koyudur.

Bu gölgelerden koyu olanı tam gölge, açık olanı ise yarı gölge olarak adlandırılır.

Cisme farklı yönlerden ışık geldiğinde cismin her iki yanında gölge oluşur.

Gölgeler, ışığın geldiği yönün tersi yönde oluşur.

Bir ışık kaynağının her iki yanına konulan opak cisimlerin, ışık kaynağının bulunduğu yerin tersi yönde gölgeleri oluşur.

Güneşin Oluşturduğu Gölgeler

Dünya'mız kendi etrafında dönerken gün içinde Güneş farklı yerlerde bulunur. Sabah ve akşam saatlerinde Güneş yere yakın görünür. Öğle ise Güneş en tepededir.

Güneş'in konumuna göre cisimleri gölge uzunlukları da farklı olur.

Güneş'in günün farklı saatlerinde farklı uzunlukta gölgeler oluşturmasından yararlanılarak güneş saati yapılmıştır.

Sabah

Güneş ışınları eğik geldiği için uzun gölgeler olşur. Gölge batı yönüne doğru uzanır.

Öğle

Güneş ışınları dik geldiği için kısa gölgeler oluşur.

Akşam

Sabah olduğu gibi eğik gelen ışınlar uzun gölgeler oluşturur. Gölge doğu yönüne doğru uzanır.

B. SES

Ses Kaynakları

Ses üretebilen varlıklara ses kaynağı denir.

Ses kaynakları doğal ve yapay olmak üzere 2 şekilde ele alınır.

Doğal Ses Kaynakları : Kuş, kedi, köpek, insan ..vb

Yapay Ses Kaynakları : Piyano, radyo, flüt …vb.

Ses Nasıl Oluşur?

Bir flütten ses çıkarabilmek için üfleriz. Flütün içindeki hava deliklerden çıkarken titreşir ve ses oluşur, insanlar konuştuğunda ise ciğerlerimizden gelen hava ses tellerini titreştirir. Böylece ses çıkarmış oluruz.

Ses, bir cismin titreşmesi ile oluşur.

Kaynağından çıkan ses, dalgalar hâlinde etrafa yayılır ve biz bu sesleri duyarız.

Sesin Yayıldığı Ortamlar

• Tuna, bir çanı sallayarak ses çıkardı. Çandan çıkan sesi hem kendisi hem de kardeşi işitmiştir.
  Sonuç: Ses havada yayılır.

  Çanı su dolu kabın içine daldıran Tuna çanı salladı. Oluşan sesi ikisi de duyabilmişti.
  Sonuç: Ses sıvı ortamlarda yayılır. Yunuslar gibi denizlerde yaşayan canlılar suda ses çıkararak haberleşirler.

• Tuna, kardeşini diğer odaya göndererek kapıyı kapattı. Çanı sallayarak ses oluşturdu. Kardeşi yanına gelerek sesi duyduğunu söyledi.

   Sonuç: Ses katı ortamlarda yayılır.

Ses Nerelerde Yayılmaz?

Havası boşaltılan fanusun içine konulan radyonun sesini duyamayız.

Ses, havasız ortamlarda yayılmaz. Bu nedenle Güneş'te oluşan patlamaları duyamayız.

Oysa Güneş'in ışığı Dünya'mıza ulaşır. Işık, havasız ortamda yayılır.

İçinde hava olan fanusun içindeki radyonun sesini duyabiliriz.

Ses, maddesel ortamlarda yayılır. Uzayda hava olmadığı için ses yayılmaz.

Farklı Maddeler Farklı Sesler Üretir

İlke, masanın üzerindeki eşyalara kaşıkla vurarak farklı sesler oluşturdu.

Çelik tencereden çıkan ses diğer cisimlerden çıkan sesten daha güçlüydü.

Şiddeti en az olan ses plastik toptan çıkmıştı.

Aynı ses kaynağı kullanılarak farklı maddelerden oluşan ortamlarda farklı sesler elde edilir.

Ses Hangi Ortamda Daha Hızlı Yayılır?

Denizde yüzerken daldığımızda dalgaların sürüklediği taşların sesini duyarız. Sürüklenen taşların sesini suyun dışında iyi duyamayız. Suyun içindeyken bu sesi daha iyi duyarız.

Ses, suda havadan daha hızlı yayılır.

Demir bir boruya çubukla vurduğumuzda boruya kulağını dayamış olan bir arkadaşımız çıkan sesi hemen duyar. Bu ses, havada ve suda bu kadar hızlı yayılmaz.

Ses, katı maddelerde sıvılardan daha hızlı yayılır.

Ses Yalıtımı

Yün, pamuk, plastik, köpük, cam yünü gibi maddeler sesi az iletir. Ses yalıtımı, sesin yayılmasının önlenmesidir. Ses yalıtımında yukarıda sözü edilen maddeler gibi sesi az ileten maddeler kullanılır.

Ses bulunduğu ortama göre yayılır.İnsanlar, sesin bu özelliğinden yararlanarak ses yalıtım malzemeleri yapmıştır. Binalarda katlar arasına ve binanın duvarlarına köpük, lastik vb. maddeler konularak sesin diğer katlara yayılması ve dışarıdaki seslerin içeri girmesi önlenmiş olur.

 

 

Uçak, araba, otobüs gibi taşıtlarda motorun sesi gürültüye neden olur. Bu gürültünün ve taşıtlar ilerlerken çıkan sesin yolcuları rahatsız etmemesi için taşıtlarda da ses yalıtımı yapılır.

Egzozlara takılan susturucular da bu amaçla kullanılır.